(1 - 5) (﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡمُزَّمِّلُ﴾) ای کسی که خودت را با لباس‌هایت پیچیده‌ای! این حالت پیامبر بود، وقتی که خداوند برای اولین بار جبرئیل را به همراه وحی به سوی او فرستاد. پیامبر چیزی را دید که قبلاً مانند آن را ندیده بود، و فقط پیامبران توان تحمل وحی را دارند. در این هنگام که بر پیامبر وحی شد و جبرئیل علیه السلام را دید، اضطرابی او را فراگرفت. پس او به نزد خانواده‌اش آمد و گفت:[مرا بپوشانید، مرا بپوشانید]، و پیامبر به لرزه افتاده بود. سپس جبرئیل نزد او آمد و گفت: بخوان. پیامبر گفت: من خواننده نیستم. آنگاه جبرئیل او را تا آخرین حد فشار داد و از او ‌خواست که بخواند. آنگاه پیامبر صلی الله علیه وسلم خواند. سپس خداوند ثبات و پایداری را بر دل او نهاد و پشت سر هم وحی بر او نازل شد تا به مقامی رسید که هیچ یک از پیامبران به آن مقام نرسیده‌اند. پس پاک است خداوند! آغاز نبوت پیامبر و آخر آن چقدر متفاوت است! بنابراین خداوند او را با این وصف «جامه به خود پیچیده» که در آغاز کارش چنین کرده بود، مورد خطاب قرار داد. در اینجا خداوند او را به عبادت‌هایی فرمان داد که مخصوص او هستند. سپس او را دستور داد تا در برابر اذیت و آزار قومش شکیبا باشد، و او را دستور داد تا فرمان الهی را آشکارا اعلام نماید و به صورت علنی آنها را به سوی خداوند دعوت کند. پس پیامبر را به بهترین عبادت‌ها که نماز است، و در بهترین وقت‌ها که شب است، فرمان داده است و از آنجاکه خداوند نسبت به پیامبر لطف و مرحمت داشته است، او را به زنده نگاه داشتن تمام شب فرمان نداده است: (﴿قُمِ ٱلَّيۡلَ إِلَّا قَلِيلٗا﴾) شب را زنده بدار جز اندکی از آن ‌را. سپس اندازۀ آن را بیان کرد و فرمود: (﴿نِّصۡفَهُۥٓ أَوِ ٱنقُصۡ مِنۡهُ قَلِيلًا﴾) نیمی از شب را زنده بدار یا از نیمۀ آن اندکی بکاه؛ یعنی یک سوم آن را زنده بدار. (﴿أَوۡ زِدۡ عَلَيۡهِ﴾) یا بر نصف بیفزا؛ یعنی حدود دو سوم شب را زنده بدار. (﴿وَرَتِّلِ ٱلۡقُرۡءَانَ تَرۡتِيلًا﴾) و قرآن را چنانکه باید شمرده و شیوا بخوان، چون اگر قرآن با ترتیل خوانده شود، تدبر و اندیشیدن در آن حاصل خواهد شد، و دل‌ها را تکان خواهد داد، و انسان را بر عبادت خدا با آیات او و آمادگی کامل برای عبادت تحریک خواهد کرد. (﴿إِنَّا سَنُلۡقِي عَلَيۡكَ قَوۡلٗا ثَقِيلًا﴾) بدون شکّ ما این قرآن سنگین را بر تو وحی می‌کنیم؛ یعنی معانی و مفاهیم و اوصاف آن بزرگ است، و سزاوار است که برای آن آمادگی پیدا کنی، و آن را به ترتیل بخوانی، و در مطالبی که دربر دارد اندیشه نمایی.

(6) سپس حکمت اینکه پیامبر را به شب زنده‌داری فرمان داده است بیان کرد و فرمود: (﴿إِنَّ نَاشِئَةَ ٱلَّيۡلِ هِيَ أَشَدُّ وَطۡ‍ٔٗا وَأَقۡوَمُ قِيلًا﴾) بیدار شدن از خواب در شب، برای خواندن نماز و به منظور به دست آوردن مقصود قرآن [راهی] نزدیک‌تر است؛ زبان و قلب هماهنگ می‌گردند، و کارها در شب کم می‌شوند، و هرچه که خواننده بگوید می‌فهمد و کارش درست انجام می‌گیرد. به خلاف روز که این مقاصد در آن به دست نمی‌آیند.

(7) بنابراین فرمود: (﴿إِنَّ لَكَ فِي ٱلنَّهَارِ سَبۡحٗا طَوِيلٗا﴾) در روز به دنبال نیازها و زندگی خود هستی که این باعث می‌شود تا دل به این چیزها مشغول گردد.

(8) (﴿وَٱذۡكُرِ ٱسۡمَ رَبِّكَ﴾) و نام پروردگارت را یاد کن. و این انواع ذکر را شامل می‌شود. (﴿وَتَبَتَّلۡ إِلَيۡهِ تَبۡتِيلٗا﴾) از همه چیز ببُر و بدو بپیوند؛ چون بریدن از خلق و روی آوردن به سوی خدا؛ یعنی جدا شدن قلب از همۀ آفریده‌ها، و متصف شدن به محبت خدا و به آنچه که انسان را به خدا و خشنودی او نزدیک می‌گرداند.

(9) (﴿رَّبُّ ٱلۡمَشۡرِقِ وَٱلۡمَغۡرِبِ﴾) این اسم جنس است، و شامل همۀ مشرق‌ها و مغرب‌ها می‌گردد. پس خداوند متعال پروردگار مشرق‌ها و مغرب‌ها و [همۀ] انواری است که در آن می‌باشد، و پروردگار جهان بالا و پائین است، و او پروردگار و آفریننده و تدبیرکنندۀ همه چیز می‌باشد. (﴿لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ فَٱتَّخِذۡهُ وَكِيلٗا﴾) هیچ معبود به حقی به جز خداوند والا و برتر نیست؛ خداوندی که سزاوار است فقط او مورد محبت و بزرگداشت و تعظیم قرار گیرد. بنابراین فرمود: (﴿فَٱتَّخِذۡهُ وَكِيلٗا﴾) تنها او را محافظ و کارساز همۀ امور خویش بدان.

(10) پس از اینکه خداوند پیامبر را به طور ویژه به خواندن نماز، و به طور عام به ذکر فرمان داد، و با این کار قوت و تحمل فراوانی برای رویارویی با دشواری‌ها و انجام کارهای سخت برای بنده پدید می‌آید. او را فرمان داد تا در برابر آنچه مخالفان به او می‌گویند و ناسزاهایی که نثارش می‌کنند، شکیبایی ورزد و امر الهی را ادامه دهد و هیچ چیزی او را از انجام آن باز ندارد. نیز به پیامبر دستور ‌داد تا به شیوه‌ای نیکو از آنان دوری کند. و دوری گزیدن نیکو، عبارت است از آن دوری که مصلحت آن را اقتضا نماید، و اذیت و رنجی را در پی نداشته باشد. پس به فرمان الهی باید پیامبر از آنها دوری ‌کند، و از گفته‌هایشان که پیامبر را آزار می‌دهد اعراض ‌نماید. همچنین خداوند به پیامبر فرمان داد تا به بهترین شیوه با آنان مجادله نماید.

(11) (﴿وَذَرۡنِي وَٱلۡمُكَذِّبِينَ أُوۡلِي ٱلنَّعۡمَةِ وَمَهِّلۡهُمۡ قَلِيلًا﴾) و مرا واگذار با کسانی که تکذیب می‌کنند؛ من از آنان انتقام خواهم گرفت؛ و اگر به آنان مهلت دهم، بدانند که آنان را فراموش نمی‌کنم، تکذیب‌کنندگانی که از نعمت و ثروت برخوردار هستند؛ آنهایی که وقتی خداوند روزی‌شان را فراوان کرد و از لطف خویش آنان را در آسایش قرار داد، سرکشی کردند. همان‌طور که خداوند متعال می‌فرماید:﴿كَلَّآ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَيَطۡغَىٰٓ أَن رَّءَاهُ ٱسۡتَغۡنَىٰٓ﴾ هرگز، بی‌گمان انسان سرکشی خواهد کرد وقتی که ثروتمند بگردد. سپس خداوند آنها را به عذابی که نزد اوست تهدید کرد و فرمود: